Gıda ve Yemlerde Kimyasal Kirleticiler

Kimyasal kirleticiler, gıda veya yemlerde kasıtlı olmadan bulunan maddelerdir. Bu tür maddeler; üretim, işleme ya da taşıma süreçlerinin farklı aşamalarında ortaya çıkabilir. Ayrıca çevresel kirliliğin bir sonucu olarak da gıdalara veya yemlere geçebilir. İnsan ve hayvan sağlığı açısından risk oluşturabilecek nitelikte olabilirler.

En sık karşılaşılan kimyasal kirletici türleri:

• Doğal toksinler: Farklı canlılar tarafından doğal olarak üretilen maddelerdir. Örneğin bitkisel alkaloidler ya da mantar toksinleri (mikotoksinler).
• Çevresel kirleticiler: Sanayi veya tarımsal faaliyetler sonucu hava, su veya toprağa karışan maddelerdir. Gıda zincirine de dahil olabilirler. Poliklorlu bifeniller (PCB’ler), dioksinler, kalıcı pestisitler, bromlu alev geciktiriciler ile arsenik, kadmiyum, kurşun ve cıva gibi metaller bu gruba girer.
• İşlem kaynaklı kirleticiler: Gıdaların endüstriyel işlemler veya pişirme sırasında doğal olarak oluşan kimyasallardır. Örnekler arasında akrilamid ve furan yer alır.

Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA), gıda ve yemlerde bulunabilecek kimyasal maddelerle ilgili bilimsel değerlendirmeler yapar ve risk analizleri gerçekleştirir. Bu maddeler; üretim, dağıtım, paketleme süreçlerinden kaynaklanabileceği gibi doğal çevresel koşullardan ya da insan faaliyetlerinden de kaynaklanabilir. Bu çalışmalar, EFSA’nın Gıda Zincirindeki Kirleticiler Paneli tarafından yürütülür.

EFSA ayrıca üye ülkelerden gelen verileri toplayarak kirleticilerin görülme sıklığına dair veri tabanları oluşturur ve bu sürecin koordinasyonunu destekler. Avrupa Birliği’nde risk yöneticileri, alınacak önlemleri belirlerken EFSA’nın bilimsel tavsiyelerini esas alır.

EFSA bugüne kadar çok sayıda kirletici veya kirletici grubu hakkında değerlendirmeler yapmıştır. Bazı örnekler:

• Doğal toksinler: Aflatoksinler, fusarium toksinleri ve bunların metabolitleri, pirrolizidin alkaloidleri, glikoalkaloidler.
• Çevresel kirleticiler: Bromlu alev geciktiriciler (PBDE, HBCDD), dioksinler ve PCB’ler, yemlerde nitrit ve nitratlar, arsenik, kurşun ve cıva gibi metaller, PFAS (per- ve polifloroalkil maddeler).
• İşlem kaynaklı kirleticiler: Akrilamid, furan, MCPD ve glisidil yağ asidi esterleri, nitrozaminler.

Ayrıca EFSA, kirli yemlerden istenmeyen maddeleri (örneğin dioksin, metal veya mikotoksin) uzaklaştırmayı hedefleyen detoksifikasyon yöntemlerinin güvenliğini de değerlendirir. Bu kapsamda, yapılacak başvurularda hangi bilgilerin gerekli olduğuna dair kılavuzlar hazırlar.

Gıda ve yemlerdeki kimyasal kirleticiler, ürün kalitesini düşürürken insan ve hayvan sağlığı açısından da risk oluşturabilir. Bu nedenle Avrupa Birliği, kontaminasyonu en aza indirmek amacıyla çeşitli düzenlemeler yapmıştır:

• Gıdalarda kirleticilere ilişkin AB mevzuatı
• Hayvan yemlerinde istenmeyen maddelere ilişkin mevzuat