Çocuklar için oyun olmazsa olmaz bir aktivite. Çünkü oyun zamanları sadece çocukların keyifli vakit geçirmesi için bir çözümden öte çocukların yeteneklerini geliştirmeleri için de öğretici bir alan. Bu nedenle de oyun oynamak her çocuk için bir ihtiyaç.

Tabii ki çocuğun gelişimini destekleyen, akranları ile iletişimi öğreten, yeteneklerini açığa çıkartan pek çok farklı oyun ve oyuncak seçeneği ile karşılaşabilirsiniz. Ancak oyun, aslında çocukların hayatında doğal bir süreç. Bu nedenle ebeveyn olarak yapabileceğiniz; sadece sınırları belli olan oyun ve oyuncaklar ile bu doğal sürecin işleyişine katkı sağlamak. Peki, çocuklar kendi oyunlarını kendilerini yaratsalar nasıl olurdu?

Bu sorunun cevabını merak ediyorsanız oyun oynama sürecinde çocuklara uçsuz bucaksız bir dünya sunan serbest oyun kavramı ile tanışmanın zamanı geldi.

Serbest oyun, diğer adıyla yapılandırılmamış oyun, en genel anlamı ile çocuğun kendi oyun dünyasını yarattığı bir oyun türü. Serbest oyunda çocuklar diledikleri şekilde oyun oynayabilir. Alışık olduğumuz ve kuralları önceden belli oyunların aksine serbest oyunda çocuk; kendi kurallarını koyabilir, oyun alanını kendi isteğine göre düzenleyebilir, hatta oyuncak olarak istediği materyalleri seçebilir.

Örneğin serbest oyun oynayan bir çocuk için bir ağaç dalı oyuncak olurken bu ağaç dalını en uzağa fırlatmak da oyun olabilir. Tabii ki bu sadece bir örnek. Serbest oyunda önemli olan çocuğun kendini dilediği şekilde ifade ederek kurallara ve yönlendirmeye bağlı kalmadan bir oyun düzeni yaratması.

Serbest oyuna çocuklar için bir özgür düşünme ve hayal gücünün sınırlarını aşma alanı diyebiliriz. Çünkü bu oyun türünde genellikle hiçbir kural veya yönlendirme bulunmaz. Bu nedenle serbest oyun, çocukların tamamen kendi istekleri doğrultusunda düzenleyebileceği bir oyun türüdür. Peki, çocuklara böyle bir alan tanımanın önemi nedir?

Aslında çocukların problem çözme ve kendini ifade etme becerilerini geliştirmeleri için serbest oyun oldukça önemli. Çünkü çocuklar, serbest oyun sayesinde yapılması gerekenler önceden programlanmış ve tüm kuralları planlanmış hayat düzeninden çıkarak kendilerine özgür bir alan yaratır. Bu özgür alanda çocuklar, kendilerini keşfederek hem yeni şeyler öğrenebilir hem de fikirlerini ifade etme yeteneklerini geliştirebilir.

Amerikan Pediatri Akademisi’nin çocuk gelişiminde oyunun gücü konusunda yayımladığı raporda da belirtildiği gibi çocuğa oyun oynarken açık talimatlar vermek, çocuğun yaratıcılığını kısıtlayan bir yapıya sahip. Bunu en basit örnekle çocuğun bir oyuncağın çalışmasını keşfetmesi ile açıklayabiliriz. Eğer çocuğa doğrudan oyuncağın nasıl çalıştığını gösterirseniz bu durum çocuğun oyuncaktaki diğer özelliklerini keşfetme olasılığını düşürebilir. Bunun aksine hiçbir yönlendirme yapmadan kendi kendine oyuncağı keşfetmesini sağlarsanız çocuk, oyuncağın çalışmasını ve farklı özelliklerini deneme yanılma yöntemi ile öğrenebilir. Kısacası müdahale olmadan çocuğa bir oyun alanı sunmak, çocuklarda bağımsız öğrenmenin ve problem çözme kabiliyetini geliştirmenin yolunu açan bir kapı.

Raporda dikkat çeken diğer bir konu ise çocukların serbest oyun sonrası günlük programlarında yer alan planlarına daha fazla dikkat etmeleri. Okul döneminde olan çocuklarla yapılan bir araştırmaya göre çocukların teneffüslerde oynadığı serbest oyun sonrası derslerine, yapılandırılmış beden eğitimi programlarından sonra olduğundan daha fazla dikkat ettikleri ortaya çıkmış. Bu nedenle serbest oyun sadece çocukların oyun sırasında öğrendikleri açısından değil, oyundan sonra yapacakları çalışmaya odaklanma oranının artması açısından da önemli diyebiliriz.

Serbest oyunun özelliklerinden anlaşıldığı gibi bu oyun türünün temelinde çocuklara özgür bir alan tanımak ve kendi istekleri doğrultusunda oyun kurgulamak yer alsa da oyun zamanını çocuk için daha verimli hale getirmek amacıyla ebeveynlerin dikkat etmesi gerekenler bulunuyor. “Peki, nelere dikkat etmeliyim?” diyorsanız serbest oyunu eğlenceli ve öğretici bir deneyime dönüştürmek için dikkat etmeniz gerekenleri şu şekilde sıralayabiliriz:
 

• Öncelik çocuğun güvenliği: Serbest oyunda çocuğun kendi oyun alanını yaratması önemli olsa da bu alanın güvenli bir ortam olması tabii ki daha önemli. Bu nedenle çocuğunuz oyuna başlamadan önce oyun alanını muhtemel tehlikelerden arındırarak güvenli hale getirmeye dikkat edin. Oyun esnasında da çocuğunuzun güvenliğini sağlamak için müdahale etmeden ara ara kontrol etmeyi ihmal etmeyin. Böylece çocukların kendi kendilerine keşfedeceği serbest oyun zamanında hem güvenli hem de keyifli bir şekilde vakit geçirmelerini sağlayabilirsiniz.
• Çocuğunuzun isteklerini dinleyin: Serbest oyun, çocukların özgürce keşfedebilecekleri bir alan. Ancak bu alanı verimli bir şekilde değerlendirmek için çocuğun istekleri önemli. Unutmayın ki her çocuğun ilgi alanı farklı. Bu nedenle çocuğunuza öncelikle “Bugün ne yapmak istersin?” diye sorarak fikrini alın. Böylece çocuğun istekleri doğrultusunda gerekli materyalleri sağlayabilir ve oyun zamanını verimli bir şekilde değerlendirmesine yardımcı olabilirsiniz.
• Problem çözmeye teşvik edin: Biliyoruz ki her keşif, öğrenilmesi gereken yenilikleri de beraberinde getirir. Kendi kendilerine keşfedecekleri serbest oyun süresince de çocuklar yeni şeyler öğrenirken problem yaşayabilir. Ancak ebeveynler açısından bu durumlarda dikkat edilmesi gereken, çocukların karşılaştığı problemleri anında çözmek değil, çocuğun bu problemi kendi kendilerine çözmesi için zaman tanımak ve teşvik etmek. Bu nedenle çocuğun problem çözme kabiliyeti ve buna bağlı olarak kendine güveninin gelişmesi için zorlukların üstesinden kendi kendilerine gelmeleri amacıyla zaman tanımanız oldukça önemli.
• İletişim kurmaya özen gösterin: Serbest oyun, çocukların kendi oyun alanlarını yaratacağı bir oyun türü olsa da bu demek değil ki çocuğun yalnız başına kalması gereken bir zaman dilimi. Çünkü yukarıda da belirttiğimiz gibi serbest oyun için önemli olan, çocuğunuzun istekleri. Eğer çocuğunuz kendi kurallarını koyduğu oyuna sizi de dahil ediyorsa iletişim kurmaya ve oyuna katılım göstermeye özen gösterin. Tabii ki işiniz varken bu durum biraz zor olabilir. Böyle bir durumda çocuğunuzun kendi istekleri doğrultusunda keşfedebileceği yeni etkinlikler bulmasına yardımcı olarak işiniz bittiğinde siz de oyuna katılabilirsiniz.

Tüm bu unsurlara dikkat ederek çocuklarınıza hem güvenli hem de keyifli bir oyun alanı yaratabilir ve kendilerini keşfedecekleri bir verimli deneyim yaşamalarına yardımcı olabilirsiniz.

Kısacası oyunlar, bir çocuğun gelişimi için büyük öneme sahip. Bu nedenle ister serbest oyun isterseniz farklı bir oyun türü tercih edin, çocuğun günlük rutininde oyun zamanının olmasına dikkat etmenizde fayda var. Oyunun çocuk gelişimi açısından faydalarını keşfetmek isterseniz “Çocuk Gelişimi için Oyun ve Aktivite” yazımızı okuyabilirsiniz.

*Burada yer alan bilgiler bir sağlık profesyoneline danışmanın yerine geçemez. Sağlığınız için lütfen doktorunuza ve/veya eczacınıza danışınız.