Hiç okuduğunuz bir şeyden duygusal olarak etkilendiğiniz oldu mu? Öyleyse bibliyoterapinin neden güçlü bir araç olabileceğini anlamaya başlayabilirsiniz. Bir kitap tutkunu olmasanız bile hayatınızda sizi etkileyen veya içinde bulunduğunuz durumla bağlantı kuran bir şeyler okuduğunuz bir an mutlaka olmuştur. Çünkü bir kitapta ya da herhangi bir yazıda gördüğünüz bir kelimenin veya cümlenin duygular üzerindeki gücü çok derin olabilir. Okuduğunuz bir yazı; gözyaşı, kahkaha, öfke veya kendini değiştirme arzusu uyandırabilir. Hatta kişileri eğitebilir ve içgörü sağlayabilir. Peki, yazının bu gücünü psikoloji alanında kullanmak mümkün mü? Bibliyoterapi ile mümkün.

O halde gelin, kitaplardan yararlanılan bir terapi yöntemi olan bibliyoterapiyi tüm detayları ile incelemeye başlayalım.

Bibliyoterapinin kelime kökenine bakıldığında bile aslında anlamını çıkarmak mümkün. Çünkü bu kelime, kitap anlamına gelen “biblion” ve terapi anlamına gelen “therapia” kelimelerinin birleşiminden türetilmiş. Buna göre bibliyoterapiye en genel anlamı ile kitap terapisi demek mümkün. Peki, bu terim hayatımıza ne zaman girdi?

Bibliyoterapi, 1950'li yıllarda Caroline Shrodes tarafından psikodinamik bir model olarak ortaya atılmış. 1966 yılında da kitaplarla desteklenen bu model, resmi olarak kabul edilip tıp sözlüğünde yerini almış. Günümüzde de hala bibliyoterapi; kitap, şiir, öykü ve makale gibi farklı edebi türlerin psikolojik iyileşme ve ruhsal denge sağlamada destekleyici bir araç olarak kullanıldığı terapi biçimi olarak tercih ediliyor.

Bibliyoterapi, genel olarak zihinsel sağlığı desteklemek ve terapi yöntemlerine katkı sağlamak için uygulanabilir. Ancak genel olarak bu terapi yöntemi, birincil ve tek tedavi yöntemi olarak değil, daha çok bilişsel-davranışçı terapi veya psikodinamik terapi gibi diğer yaklaşımlarla birlikte kullanılabilir.

Bunun yanı sıra farklı alanlarda da bibliyoterapiden destek alınabilir. Bu alanları ise şu şekilde sıralamak mümkün:

• Genellikle grup ortamında gerçekleşen; hikayelerin, şiirlerin ve kurgu eserlerin grup tarafından okunup tartışıldığı yaratıcı bibliyoterapi
• Ergenlik veya zorbalık gibi çocukluk ve ergenlik sorunlarını açıklamak için eğitim ortamlarında ve ebeveynler tarafından kullanılan gelişimsel bibliyoterapi
• Psikolojik sorunları yönetmek için diğer terapi türleriyle birlikte kullanılan terapötik bibliyografya

Bunların yanı sıra kişiler, kendi duygularını ve düşüncelerini geliştirmek için de kitaplardan destek alabilir. Kendilerine yardım etmek için ihtiyaçlarına yönelik kitaplar seçerek bir kişisel gelişim aracı olarak bibliyoterapiyi kullanabilirler.

Uygulama alanlarında da anlaşıldığı gibi bibliyoterapiye sadece tek hedef odaklı bir çözümden öte farklı durumlarda kullanılabilen bir terapi yöntemi demek mümkün. Bu nedenle bibliyoterapi, özellikle diğer terapi biçimlerini desteklemek için kullanıldığında her yaştan insan için hem bireysel hem de grup terapisinde uygulanabilir.

Uygulamada tek dikkat edilmesi gereken konu ise bibliyoterapinin verimli olması için kişilerin okumaya ve paylaşmaya hevesli ve uygun olması. Kişilerde bu konuda bir ilgi olmaması veya kişilerin gerçek ve kurgu yanılgısı olması halinde bibliyoterapi, destekleyici bir çözüm olarak tercih edilmez.

Bibliyoterapi, belirli adımları içeren bir süreçtir. Bu süreç, tabii ki terapi türüne ve bireyin ihtiyaçlarına göre değişebilir. Genel olarak bibliyoterapi uygulama sürecindeki adımları şu şekilde sıralamak mümkün:

1.  Kitap Seçimi

Bibliyoterapinin ilk ve en önemli adımı, bireyin ihtiyaç ve hedeflerine uygun bir kitap seçmektir. Bu seçim; bireyin yaşadığı zorluklara, ruh haline veya gelişim ihtiyacına göre yapılır.

Örneğin depresyondaki bir birey için motivasyon artırıcı ve olumlu düşünceyi destekleyen kitaplar önerilirken kendini keşfetmek isteyen bir birey için kişisel gelişim kitapları önerilebilir.

2.  Okuma Süreci

Kitap seçimi yapıldıktan sonra seçilen kitap, bireyin kendi temposuna göre okunur. Terapi sırasında kitapla kurulan bağ, bireyin yaşadığı duyguları gözden geçirmesi ve kendini anlaması açısından önemlidir. Okuma süreci, bireyin kitabın içeriğiyle ne kadar ilgilendiğine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

3.  Yorumlama ve Analiz

Bibliyoterapi sürecinin bir parçası olarak kitap okunduktan sonra bireyin kitaba dair düşünceleri ve hisleri değerlendirilir. Özellikle klinik bibliyoterapide bireyin okuduğu kitapta yer alan karakterlerin yaşadığı olaylarla kendi yaşamını ilişkilendirerek duygusal durumunu gözden geçirmesi önemlidir. Bu aşamada terapistin, kişinin yorumlarını dinlemesi ve bu yorumlara göre ona rehberlik etmesi gerekir.  

4.  İçselleştirme ve Uygulama

Bibliyoterapi sürecinde kişilerin kitaplar aracılığıyla farklı bakış açıları kazanmasına ve kendi durumlarına dair farkındalık sağlamasına yardımcı olunur. Ancak sadece farkındalık kazanmak değil, bu farkındalığın içselleştirilmesi de önemlidir. Çünkü okunan kitaptan alınan dersler veya edinilen farkındalıklar günlük hayata uygulandığında bibliyoterapinin olumlu etkileri kalıcı hale gelebilir.

2021 yılında yapılan bir araştırma sonucunda bibliyoterapinin insanların yaşamlarında olumlu etkileri teşvik etmek için yararlı bir farmakolojik olmayan araç olma potansiyeline sahip olduğu belirtiliyor. Çünkü bibliyoterapi, bireylerin ruh sağlığı ve genel yaşam kalitesi üzerinde olumlu etkilere sahip olabilir. “Peki, bu etkiler nelerdir?” diyorsanız bibliyoterapinin bireyler üzerinde yarattığı bazı olumlu etkileri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Stres ve Kaygıyı Azaltma: Bibliyoterapi, bireylerin yaşadıkları stresli durumlarla başa çıkmalarına yardımcı olabilir. Çünkü kitaplar, insanları farklı hayat hikayelerine ve bakış açılarına yönlendirerek stres ve kaygı düzeylerinde azalma sağlayabilir.
• Empati Gelişimi: Roman veya öykülerdeki karakterlerin yaşadığı olaylara tanıklık eden bireyler, kendi duygusal durumlarını daha iyi anlayarak empati kurma yetilerini geliştirebilir.
• Kişisel Farkındalığı Artırma: Kitaplarda karşılaşılan düşünceler; bireylerin kendilerini sorgulamaları, güçlü ve zayıf yönlerini keşfetmeleri için yeni bir pencere açar. Bu da bireyin kendine dair farkındalığını artırarak kişisel gelişimine katkı sağlayabilir.
• Travmaların Anlaşılması ve Kabul Edilmesi: Travma yaşamış bireyler, benzer olayları yaşamış karakterlerin hikayelerini okuyarak yalnız olmadıklarını hissedebilir. Böylece bibliyoterapi sayesinde bireylerin travmalarını anlamalarına, kabul etmelerine ve iyileşme sürecine girmelerine yardımcı olunabilir.

Sonuç olarak bibliyoterapi, kitapların farklı dünyaları ve bakış açıları aracılığıyla bireylerin kendilerini anlamak, yaşamlarına katkı sağlamak ve duygusal sorunlarıyla başa çıkmalarına motive etmek için bir destekleme yolculuğu. Tabii ki bu yolculuğa çıkarken istediğiniz hedeflere ulaşmak için bir uzman görüşü almanız oldukça önemli.

Unutmayın ki bibliyoterapi, her yaştan insana uygulanabilen destekleyici bir yöntem. Çocuklar için de bu yöntemin etkilerinden yararlanmak mümkün. “Ama çocuğum henüz okumayı bilmiyor.” diyorsanız da oyun terapisi, çocuğunuz için daha uygun bir seçenek olabilir. Oyun terapisi hakkında detaylı bilgi almak için “Çocuklar İçin Oyun Terapisi Nedir? ” yazımızı okuyabilirsiniz.

*Burada yer alan bilgiler bir sağlık profesyoneline danışmanın yerine geçemez. Sağlığınız için lütfen doktorunuza ve/veya eczacınıza danışınız.