Sosyal medya, günümüz yaşam şartları ile hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline geldi. We Are Social 2024 verilerine göre bir kişi, günde ortalama 2 saat 23 dakikasını sosyal medyada geçiriyor. Kısacası günün her anında sosyal medya araçları ile etkileşim halindeyiz.

Tabii ki bu etkileşimin sonucunda da artık insanlığın hiçbir döneminde olmadığı kadar diğer insanların nereye gittiği, neler yaptığı, ne yediği gibi hayatlarının pek çok ayrıntısı hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Bilgi sahibi oldukça da yeni gelişmeleri öğrenmek için daha çok takip ediyoruz.

Ancak bu bilgi sahibi olma ve takip etme döngüsünün düşünce yapımız üzerinde bir etkisi mevcut. Bu da kendi yaşantımızı, gördüğümüz örneklerle karşılaştırarak sürekli bir şeyleri kaçırıyormuş hissine kapılmak. “Peki, hissettiğimiz bu endişe tam olarak nedir?” diyorsanız FOMO kavramı ile tanışmanın zamanı geldi.

O halde gelin, sosyal medyanın ortaya çıkardığı bir kaygı durumu olan FOMO nedir, incelemeye başlayalım.

Açılımı fear of missing out olan FOMO, kaçırma korkusu anlamına geliyor. Son yıllarda özellikle finans alanında “FOMO etkisi” olarak popülerleşen bu kavramının kökeni ise sosyal medyanın hayatımıza girdiği yıllara dayanıyor.

FOMO kavramı, bir sosyal medya platformu olan Facebook’un hayatımızı girdiği yıl olan 2004 senesinde ortaya çıkmış. Farklı sosyal medya araçlarının hayatımıza girmesi ve sosyal medyanın günlük yaşantımızda daha çok yer kaplamasıyla da FOMO gittikçe daha popüler hale geldi. 2013 yılında da bu kavram, Oxford Sözlüğü’ne girdi.

Sözlükteki tanımına göre FOMO kavramını, ilginç veya heyecan verici bir olayın başka bir yerde gerçekleştiğine dair endişe hissi olarak açıklamak mümkün. Bu his, hayatın farklı noktalarında karşımıza çıksa da sosyal medyanın etkisi, bu hissin oluşmasında en büyük etkenlerden biri. Kısacası insanların sosyal medya araçları ile daha çok etkileşimde olması pek çok fırsatı beraberinde getirirken aynı zamanda FOMO’yu yani insanların hayatlarında önemli fırsatları kaçırdığına dair korkuyu da ortaya çıkarıyor.

Ancak yaşanılan bu kaçırma korkusu dozunda olduğu müddetçe yeni şeyler deneyimlemek için aslında bir tetikleyici. Örneğin sosyal medyada yeni bir sergi açıldığını gördüğünüzde bu sergiyi kaçırmamak için bir an önce bilet almak isteyebilirsiniz. İşte, bu bir an önce plan yapma isteği, yaşanılan kaçırma korkusundan kaynaklı. Fakat bu kaygının artması hem duygusal hem de davranışsal açıdan olumsuz durumlara yol açan bir korku haline dönüşebilir. Çünkü FOMO sadece korkuyu değil, aynı zamanda bu korku nedeniyle sürekli takip etme davranışını içinde barındırıyor. Bu davranış ise hem endişe yoğunluğunun artmasına sebep oluyor hem de bu kaygıdan kaynaklı farklı sorunların ortaya çıkmasına zemin hazırlıyor.

FOMO kavramının ortaya çıkışından da anlaşıldığı gibi kaçırma korkusunun oluşmasına sebep olan en büyük etken için sosyal medya demek mümkün. Çünkü kişiler, sosyal medya aracılığı ile başkalarının hayatlarına daha yakından tanıklık edebiliyor. Hatta kişisel olarak tanımadığı bir kişinin hayatındaki gelişmeleri bile sosyal medya aracılığıyla tek tıkla öğrenebiliyor. Bu tanıklık halinin de zamanla “Kim nereye gitmiş?”, “Başkalarının hayatlarındaki yeni gelişmeler neler?” gibi pek çok merak konusunu beraberinde getirmesi kaçınılmaz.

Ancak merakla başkalarının hayatlarına yapılan bu yolculuk, zaman içerisinde dönüp kendi hayatımızı sorgulamaya ve “Onlar yapmış. Ben neden yapamıyorum?” diye olumsuz düşüncelerin artmasına sebep olabilir. Bu da FOMO olarak tanımlanan “Bir şeyler mi kaçırıyorum?” hissinin ortaya çıkmasındaki en büyük etken.

Tabii ki kaçırma korkusunu ortaya çıkaran tek etken sosyal medya değil. Toplumsal baskı ve ani gelişmeler de FOMO’nun daha yoğun bir şekilde yaşanmasına sebep olabilir. Bu nedenle ani değişimlerin ve dalgalanmaların yaşandığı finans alanında FOMO, sıklıkla kullanılan bir terim. Çünkü yatırımcıların yatırım yaparken fırsatları kaçırma korkusu ile hareket etmesi ve yanlış kararlar vermesi, finans alanında “FOMO etkisi” olarak adlandırılıyor.

Sosyal medyanın yaygınlaşması ile hayatımıza giren ve popüler hale gelen FOMO, sosyal medya kullanımında gözlemlenen bir olguyu tanımlamak için kullanılan bir kavram. Yani FOMO’nun bir rahatsızlık olarak değil, sadece kişilerde sıklıkla karşılaşılan bu kaygıyı tanımlamak için kullanıldığını söylemek mümkün.

Ancak bu kaçırma korkusunun yoğun bir şekilde yaşanması, tabii ki farklı sorunların ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bu nedenle bir kişinin kaçırma korkusunu fark ettiği anda yaşadığı bu hissi kontrol altında tutmak ve minimum seviyeye düşürmek için önlem alması oldukça önemli.

“Peki, bunu nasıl anlayacağım?” diye düşünüyorsanız FOMO ile ortaya çıkan duygusal ve davranışsal değişiklikler, kaçırma korkusu yaşadığınızı anlamak için ipuçları. Genel olarak bu korkuya sahip kişilerde gözlemlenen duygusal ve davranışsal değişiklikleri de şu şekilde sıralamak mümkün:

• Bir şeyleri kaçırmamak için aşırı planlama yapmak ve sürekli olarak yeni gelişmeleri takip etmek
• Yoğun sosyal medya kullanımından kaynaklı sıklıkla fiziksel ve mental olarak yorgun hissetmek
• Başkalarının hayatları ile kıyaslamak ve buna bağlı olarak yaşanan kaygıdan dolayı mevcut yaşam koşullarından memnun olmayıp sıklıkla depresif, üzgün ve endişeli hissetmek
• Sürekli olarak yeni gelişmeleri takip etme isteğinden kaynaklı odaklanma sorunu yaşamak

FOMO’nun duygusal ve davranışsal açıdan etkilerinden de anlaşıldığı gibi kaçırma korkusu hem olumsuz hislerin oluşmasına hem de bu hislerin artmasına sebep olacak davranışlara yol açabiliyor. Yani kaçırma korkusu yaşayan bir kişi, sosyal medya aracılığıyla maruz kaldığı yoğun bilgiden kaynaklı kaygı yaşarken bir yandan da yeni gelişmeleri kaçırma korkusu ile kaygıyı tetikleyen sosyal medya platformlarını sürekli takip etme davranışı gösteriyor. Bu nedenle FOMO, önlem alınmadığı takdirde yaşanan kaygının artmasına ve buna bağlı olarak farklı sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir. Bunun için de FOMO ile ilgili önemli olan noktanın yaşanılan bu kaçırma korkusunu nasıl kontrol altına alınacağını bilmek olduğunu söyleyebiliriz.

Unutmayın ki FOMO, aslında sadece bir his ve bu hissi dikkat edeceğiniz birkaç unsur ile kontrol altında tutmanız mümkün. “Peki, bunlar nelerdir?” diye merak ediyorsanız kaçırma korkusu ile baş etmek için genel olarak şunlara dikkat edebilirsiniz:

• Kaygıyı tetikleyen unsurları tanımlamaya çalışın: FOMO ile baş etmek için tabii ki ilk olarak bu hissin farkında olmak oldukça önemli. Bu farkındalıktan sonra kaygıyı tetikleyen unsurları keşfetmek için daha dikkatli olabilirsiniz. Böylece kaçırma korkusu yaşamanıza neden olanın bir sosyal medya platformunun mu, yoksa odaklandığınız belirli kişiler mi olduğunu anlayarak bu unsurla nasıl baş etmeniz gerektiğini daha iyi planlayabilirsiniz.
• Sosyal medyada gördüklerinizin sadece hayatın küçük bir parçası olduğunu unutmayın: İnsanlar, genellikle sosyal medyada sadece hayatlarının heyecan verici ve iyi yönlerini paylaşabilir. Ancak tabii ki herkesin hayatında yapması gereken rutin işler veya can sıkıcı gelişmeler bulunur. Sosyal medya kullanımı sırasında bu durumu aklınızdan çıkarmamaya özen gösterin.
• Sosyal medyada geçirdiğiniz süreyi azaltın: FOMO’nun nedenlerinden de anlaşıldığı gibi artan sosyal medya kullanımı hem FOMO’nun nedeni hem de FOMO sonucu ortaya çıkan bir davranış. Bu nedenle sosyal medya platformlarında geçirdiğiniz süreyi sınırlandırmak, kaçırma korkusu ile baş etmek için oldukça önemli.
• Zamanınızı farklı etkinliklerle değerlendirin ve gerçek bağlantılar kurun: Sosyal medyanın sanal dünyasında vakit geçirmek yerine gerçek dünyaya odaklanmaya çalışın. Zamanınızı sizi tatmin eden ilişkiler ve faaliyetler ile değerlendirin. Böylece başkalarının hayatına ve yaptıklarına yoğunlaşan odağınızı tekrar kendi hayatınıza yönlendirebilirsiniz.

Tüm bu dikkat edilmesi gerekenlerden de anlaşıldığı gibi FOMO ile baş etmenin temelinde farkındalık ve bilinçli bir sosyal medya kullanıcısı olmak yer alıyor. Ancak tabii ki FOMO’nun yoğun bir şekilde yaşanması durumunda bazen bunları uygulamak ve kaçırma korkusu ile baş etmek oldukça zor hale gelebilir. Böyle bir durumda profesyonel destek almanız oldukça önemli.

Eğer sosyal medya ile aranıza bir mesafe koymak istiyor ama nasıl başlayacağınızı bilmiyorsanız dijital detoks hakkında daha detaylı bilgi almak için “Dijital Detoks: Teknolojiyi Sağlıklı Kullanma Yolları” yazımızı okuyabilirsiniz.

*Burada yer alan bilgiler bir sağlık profesyoneline danışmanın yerine geçemez. Sağlığınız için lütfen doktorunuza ve/veya eczacınıza danışınız.