Sınav stresini aslında yaşı ne olursa olsun herkesin yaşaması oldukça doğal. Çünkü bir çalışma sürecinin sonunda girdiğimiz sınavlar, bu çalışmanın sonuçlarını göreceğimiz asıl noktalar. Bu önemli noktalarda da “Acaba başarılı olacak mıyım?” düşüncesi ile biraz heyecan ve korku hissetmek mümkün. 

Ancak özellikle çocuklar için bu heyecanı yoğun bir şekilde yaşamak, sınav esnasında konsantre olamamalarına ve hatta bu odaklanma sorununu sadece sınavda değil, ders çalışma süreçlerinde de yaşamalarına sebep olabilir. Çünkü sınav kaygısı, aslında bir performans kaygısı olup bu performansı oluşturan her unsurda kendini gösterebilir. 

Ancak unutmayın ki bu kaygı durumu, bir başarısızlık döngüsünü beraberinde getirir. Sınav kaygısı yaşayan bir çocuk, yoğun stresten dolayı başarısız olabilir. Bu başarısızlık da motivasyonun düşmesine sebep olarak daha stresli hissetmeye katkı sağlar. İşte, bu döngüyü kırmanın yolu da sınav kaygısı azaltma tekniklerinden geçiyor.

O halde şimdi, bir ebeveyn olarak çocuğunuzun yaşadığı sınav kaygısını daha yakından tanıma ve bu kaygının azaltılması için dikkat etmeniz gerekenleri öğrenme zamanı.

Hayatın farklı dönemlerinde girdiğimiz sınavlardan önce biraz stres yaşamak oldukça normal bir durum. Hatta bu stres, odaklanmaya ve daha iyi çalışmaya yardımcı olabilir. Ancak bu stresin yoğun bir şekilde yaşanması, sınav kaygısını ortaya çıkarır. Sınav kaygısı da başarılı olmayı ve öğrenmeyi güçleştirdiği için bu yoğun stres halinin kontrollü bir seviyeye düşürülmesi oldukça önemli. Peki, sınav kaygısı tam olarak nedir?

Sınav kaygısını sınav öncesi ve sınav sırasında yaşanan yoğun stres hali olarak tanımlamak mümkün. Tabii ki bu denli stres yaşamanın fiziksel ve duygusal semptomlar göstermesi de kaçınılmaz. Bu tepkilerden dolayı da sınav esnasında öğrenilen bilginin aktarılması ve çalışma sırasında odaklanılması daha zor hale gelebilir.

Sınav kaygısını ortaya çıkaran pek çok neden olabilir. Ancak tüm bu nedenlerin aslında sınava ve başarılı olmaya yüklenen anlamlarla ilgili olduğunu söylemek mümkün. Bu anlamları bilmek ise çocuğunuzun yaşadığı sınav kaygısının altında yatan nedeni keşfetmenin bir yolu. Bu nedeni ortaya çıkardığınızda sınav kaygısı ile başa çıkmada çözüm haritanızı daha kolay bir şekilde oluşturabilirsiniz. 

Unutmayın ki herkesin sınava yüklediği anlam farklı olabilir. Kimisi sınavlara geçilmesi gereken bir test olarak bakarken kimisi de hayatın bir dönüm noktası olarak görür. Bu görüşlerin temelinde de aslında genel olarak bakış açısı ile ilgili farklı düşünceler bulunur. Bu düşünceyi bulabilmek için çocukların sınav ve başarı ile ilgili ne düşündüğünü, bu durumları nasıl değerlendirdiğini çözümlemek gerekli. 

Çözümleme sonucunda farklı nedenlerle karşılaşabilirsiniz. “Peki, bu nedenler nelerdir?” diyorsanız da sınav kaygısı yaratan bazı nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Başarısızlık Korkusu: Tabii ki herkes sınavlarda başarılı olmak ister. Bu istek, aslında çalışma ile ilgili motive edici bir yapıya sahip. Ancak bir yandan da “Ya başarısız olursam.” düşüncesi, başarılı olma isteğini başarısızlık korkusuna dönüştürebilir. Çocukların sınavdan alacakları sonucu kendi değerleri ile ilişkilendirmeleri, başarısızlık korkusu yaşamalarına sebep olabilir. 
• Hazırlık Eksikliği: Sınavda öğrenilen bilgilerin aktarılması için biliyoruz ki çalışmak ve öğrenilen bilgileri tekrar etmek oldukça önemli. Ancak çalışma için yeterli süre ayrılmazsa sınav tamamen bir bilinmezlik haline gelir. Eğer çocuklar, sınava çalışmak için yeterli süreyi ayırmaz veya hiç çalışmazlarsa bu bilinmezlik durumu, onların daha endişeli hissetmesine neden olabilir. 
• Sınav Geçmişi: Geçmişte yaşanan başarısız bir deneyimin etkileri uzun süre devam edebilir. Eğer çocuğunuz daha önce sınavdan başarısız bir sonuç aldıysa bu sonucun etkileri, daha sonraki sınavlar için onda kaygı olarak ortaya çıkabilir. 
• Yüksek Beklenti Düzeyi: Ailenin veya öğretmenlerin çocuktan beklentisi yüksek olabilir. Çevrenin bu beklentisi de çocukta beklentiyi karşılayamama endişesine dönüşerek sınav kaygısını artırabilir. 
• Mükemmeliyetçilik: Çevrenin beklentisinin yanı sıra sınav kaygısı için çocuğun kendi beklentisi de oldukça önemli. Çocukta her zaman yüksek performans gösterme isteği varsa bu mükemmeliyetçilikten kaynaklı olarak performansını kanıtlayabileceği sınav zamanlarında daha yoğun bir şekilde stres yaşayabilir.

Sınav kaygısı kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Çünkü yaşanan yoğun stres, bazılarında fiziksel tepkilere yol açarken bazıları için sadece odaklanma zorluğu yaşamalarına sebep olabilir. Bunun nedeni ise kaygının farklı açılardan ortaya çıkabilen belirtileri. Bu belirtileri ise üç başlık altında incelemek mümkün:

Fiziksel Belirtiler

Yoğun bir şekilde yaşanan sınav kaygısı, vücutta bazı fiziksel tepkilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Sınav kaygısı durumunda ortaya çıkabilecek fiziksel tepkileri ise şu şekilde sıralayabiliriz: 

• Baş ağrısı 
• Mide bulantısı 
• Karın ağrısı
• Aşırı terleme 
• Hızlı kalp atışı 
• Baş dönmesi 
• Nefes darlığı 

Duygusal Belirtiler 

Sınav kaygısı tabii ki sadece fiziksel belirtilere sahip değil. Yoğun stres sonucu ortaya çıkan kaygı, aslında temelde duygu durumunu etkileyen bir yapıya sahip. Sınav kaygısı ile ortaya çıkabilecek duygusal belirtiler ise şu şekilde: 

• Korku 
• Çaresizlik 
• Yetersizlik 
• Geçmiş başarısızlıklara odaklanma 

Davranışsal Belirtiler 

Sınav kaygısı yaşayan bir çocuğun davranışlarında da farklılıklar gözlemlemek mümkün. Genel olarak bu davranış değişikliklerini ise şu şekilde sıralayabiliriz: 

• Dikkat dağınıklığı 
• Erteleme 
• Kendilerini başkaları ile karşılaştırma 
• Motivasyon düşüklüğü

Yukarıda sıraladığımız bu belirtilerden biri ya da birkaçının olması, çocuğunuzun başarısını olumsuz yönde etkileyebilir. Ancak sınav kaygısı hem ebeveyn olarak sizin desteğiniz hem de çocuklarınızın çabası ile azaltılabilir. Bu kaygıyı azaltmak için de dikkat edilmesi gereken unsurlar bulunur. Ebeveyn olarak çocuklarınızın sınav kaygısı ile başa çıkmasını sağlamak için şunlara dikkate etmelisiniz: 

• Unutmayın ki ailenin beklentileri çocuk için önemli bir yere sahip. Sınav kaygısının nedenlerinde de belirttiğimiz gibi yüksek beklenti düzeyi, sınav kaygısını artırabilir. Bu nedenle kendi kaygılarınızı çocuklarınıza yansıtmamaya özen gösterin. Çocuğun sınavdaki başarı düzeyinin onun değeri ile ilişkili olmadığını, sözleriniz ve davranışlarınızla çocuğunuza yansıtabilirsiniz. 
• Çocuğun sınava hazırlık eksikliğinden kaynaklı olarak kaygı yaşamasının önüne geçmek için çocuğunuzu çalışmaya motive edin. Ancak tabii ki stresli zamanlarda çalışmak daha zor hale gelebilir. Çocuğunuzun hem çalışmaya daha motive olması hem de yaşadığı stresi azaltması için sınava hazırlık döneminde dinlenme ve eğlenme zamanları yaratmaya da dikkat edin.  
• Çocuğunuzun başarı düzeyini başka çocukların başarıları ile kıyaslamayın. Bu kıyaslama çocuklarda güven eksikliğine dönüşerek daha yoğun stres yaşamalarına sebep olabilir. Kıyaslama yapmadan sadece çocuğunuzun öğrenme stiline, çalışma şekline ve başarılarına odaklanın. 
• Sadece sonucu değil, çocuğunuzun gösterdiği çabayı da takdir edin. Böylece çocuğunuza sınav sonucu ne olursa olsun yanında olduğunu gösterebilirsiniz. 
• Tabii ki uyku ve beslenme alışkanlıkları da stres düzeyini dengede tutmak için oldukça önemli. Bu nedenle çocuğunuzun uyku ve beslenme düzenine dikkat edin. 

Çocuğunuza gösterdiğiniz destek ile yaşadığı sınav kaygısı ile baş etmesine yardımcı olabilirsiniz. Ancak bazen bu kaygının yarattığı fiziksel, duygusal ve davranışsal tepkiler, başka sorunlara yol açabilir. Bu da çocuğun daha stresli hissetmesine sebep olarak yaşadığı kaygı halinin artmasına yol açabilir. Böyle bir durumda çocuğunuzun yaşadığı bu kaygı sorununa yardımcı olabilmek için profesyonel destek almanızda fayda var. 

Sınav kaygısı ile beraber ortaya çıkan dikkat dağınıklığı hakkında daha detaylı bilgi almak ve çocuğunuzun bu süreçte yaşadığı dikkat dağınıklığı sorununa nasıl yardımcı olabileceğinizi öğrenmek isterseniz “Ebeveynlerin Dikkatine: Çocuklarda Dikkat Dağınıklığına Karşı 10 Tüyo” yazımızı okuyabilirsiniz. 

*Burada yer alan bilgiler bir sağlık profesyoneline danışmanın yerine geçemez. Sağlığınız için lütfen doktorunuza ve/veya eczacınıza danışınız.